Lỗi phổ biến khi số hóa ảnh

I. Lỗi trong khâu chuẩn bị ảnh

Ảnh còn bụi hoặc sợi vải bám lại

• Thiết lập khu vực làm việc sạch

  • • Duy trì phòng ít gió lùa, nhiệt độ và độ ẩm ổn định (khoảng 20 °C, 40–50 % RH) để hạn chế bụi động.

    • Sử dụng tấm thảm hút bụi tại cửa ra vào.

• Dụng cụ vệ sinh chuyên dụng

  • • Bóng thổi khí (blower) để thổi sạch bụi trước khi chạm tay.

    • Bàn chải chống tĩnh điện (ESD brush) đầu lông mềm, vải microfiber khô, găng tay cotton hoặc ESD.

    • Khăn lau và tăm bông tẩm dung dịch pH trung tính để loại bỏ vết bẩn cứng đầu.

• Quy trình kiểm tra kép

• • • Thổi/ chải sơ qua mỗi mặt ảnh.

    • Quan sát dưới ánh sáng chiếu ngang (góc 45°) để phát hiện bụi nhỏ.

    • Ghi lại số lượng tấm đã vệ sinh vào checklist trước khi đưa vào scan.

II. Lỗi khi thiết lập thiết bị

1. Độ phân giải cài quá thấp 

Xác định mục đích sử dụng

• • In ấn khổ lớn (≥ A3): tối thiểu 600 dpi; với film âm bản 35 mm, nên quét 2400–4800 dpi để giữ chi tiết vi mô.

  • Lưu trữ số: 600–1200 dpi là đủ với ảnh giấy; film và slide cần ≥2400 dpi.

Thử nghiệm và so sánh

• • Quét/ chụp thử một mẫu ở 600, 1200, 2400 dpi.

  • Phóng thử từng mức lên kích thước dự kiến để đánh giá độ sắc nét.

2. Cân bằng trắng (white balance) sai

• • Sử dụng thẻ xám (gray card) hoặc thẻ màu chuẩn

    • • Đặt thẻ xám 18 % vào khung quét/chụp, tạo preset cân bằng trắng thủ công.

      • Với máy quét, chọn profile “Custom White Balance” rồi quét mẫu xám.

  • Thiết lập ánh sáng chuẩn D65

    • • Đèn LED lạnh 5 500 K, phân bố đều hai bên; chống nhấp nháy.

      • Khoảng cách đèn so với ảnh: 30–40 cm để giảm bóng và hotspot.

  • Kiểm tra hậu kỳ

    • • Mở ảnh trong phần mềm; dùng công cụ eyedropper lấy mẫu vùng xám trung tính.

      • Điều chỉnh temperature/tint cho vùng xám thành giá trị R=G=B.

      • Lưu preset để tái sử dụng đồng nhất.

III. Lỗi phổ biến trong quá trình quét/chụp

1. Rung máy hoặc rung khung scan

Nguyên nhân

• • Dùng remote release hoặc hẹn giờ dài khiến máy dao động.

  • Khung scan/giá đỡ ảnh lỏng lẻo, độ rung lan truyền từ bàn làm việc.

Giải pháp

• • Sử dụng remote release không dây hoặc chức năng mirror lock-up để tránh rung gương phản xạ.

  • Chuyển bộ khung scan lên bàn chống rung, chèn miếng cao su giảm chấn giữa khung và bề mặt.

  • Xác định thời gian phơi sáng tối ưu: ưu tiên tốc độ nhanh trên 1/60 giây cho máy ảnh, hoặc thiết lập quét “batch” của scanner với khung cố định.

Ví dụ minh họa

• Khi quét film 35 mm, bật mirror lock-up và nhấn remote release, ảnh cạnh sắc nét, không có vệt mờ.

2. Chụp/quét thiếu vùng viền

Nguyên nhân

• • Khung giữ film hoặc khung scan không căn chỉnh chính xác tâm ảnh.

  • Người vận hành không kiểm tra preview, bỏ qua vùng viền chứa chú thích.

Giải pháp

• • Đánh dấu tâm khung scan/chụp bằng băng dính mỏng hoặc khung có sẵn vạch định vị.

  • Luôn kiểm tra live view (máy ảnh) hoặc preview scan (scanner) để xác nhận bao quát toàn bộ viền.

  • Thiết lập margin an toàn: thêm 5–10 % vùng viền vào khung trước khi quét.

Ví dụ minh họa

• • Khi số hóa ảnh tư liệu có viền trắng ghi chú năm tháng, căn khung dư 5 % để không cắt mất phần chữ ký, lưu giữ nguyên thông tin.

3. Hiện tượng hotspot (vòng sáng)

Nguyên nhân

• • Đèn chiếu lệch tâm hoặc góc quá hẹp, ánh sáng hội tụ tạo vùng sáng cường độ cao giữa khung.

  • Bề mặt ảnh phản xạ tập trung thay vì tán xạ đều.

Giải pháp

• • Điều chỉnh góc và khoảng cách đèn: hai đèn LED đặt đối xứng, góc chiếu 45° so với mặt phẳng ảnh, cao 30–40 cm.

  • Dán tấm khuếch tán ánh sáng (diffuser) hoặc dùng softbox mini để ánh sáng trải đều.

  • Với scanner flatbed, bật chức năng “lamp diffusion” hoặc gắn thêm miếng mờ (frosted glass) phía trên film holder.

Ví dụ minh họa

• • Lắp panel diffuser vào đèn studio, quét slide 35 mm cho thấy vùng sáng đồng đều, không còn vòng sáng tâm.

IV. Lỗi trong khâu xử lý hậu kỳ

1. Over-sharpen (làm nét quá đà)

• • Xác định mức sharpening phù hợp

    • • Mở ảnh ở 100% để quan sát rõ viền chi tiết; tránh làm nét khi xem ở kích thước thu nhỏ.

      • Sử dụng Smart Sharpen hoặc Unsharp Mask với tham số khởi điểm: radius 0,5–1 px; amount 100–150 %.

  • Áp dụng sharpening chọn lọc

    • • Tạo layer mask chỉ làm nét vùng chi tiết (vùng tóc, kết cấu, chữ).

      • Dùng filter High Pass: set radius 1–2 px, blend mode là Overlay hoặc Soft Light.

  • Kiểm tra kết quả trên nhiều thiết bị

    • • Xem trước trên màn hình calibrate, in thử bản A4, so sánh chi tiết.

      • Điều chỉnh lại nếu thấy viền nhân tạo hoặc noise tăng quá mức.

Ví dụ: Dùng Photoshop, duplicate layer gốc, chọn Filter > Other > High Pass (radius 1 px), sau đó để blend mode là Overlay và giảm opacity xuống 70%.

2. Clipping vùng highlight hoặc shadow

• • Theo dõi histogram và cảnh báo clipping

    • • Bật warning clipping trong Camera Raw/Lightroom để phát hiện pixel pure white hoặc pure black.

  • Sử dụng công cụ điều chỉnh mềm mại

    • • Highlights/Whites và Shadows/Blacks sliders: giảm highlight, nâng shadow để giữ lại chi tiết.

      • Dùng chức năng Tone Curve, kéo nhẹ hai đầu đuôi curve để mở rộng dải tông.

  • Làm việc trên file RAW hoặc TIFF 16-bit

    • • RAW giữ được nhiều thông tin highlight/shadow hơn JPEG 8-bit.

      • Khi cần, dùng công cụ HDR merge hoặc Exposure blending để tái tạo chi tiết.

Ví dụ: Trong Lightroom, kéo slider Highlights xuống –40, Shadows lên +30, kiểm tra histogram không còn vết clipping màu đỏ/xanh.

3. Thiếu nhất quán trong xử lý batch

• • Tạo và lưu preset hoặc action

    • • Thiết lập một bộ preset trên Camera Raw/Lightroom, export thành file .xmp.

      • Trong Photoshop, ghi lại Action thực hiện các bước chỉnh màu, sharpening, noise-reduction.

  • Kiểm soát bằng file mẫu chuẩn

    • • Chọn 5–10 ảnh đại diện cho mọi tình huống ánh sáng/chất liệu.

      • Áp preset/action lên bộ mẫu, điều chỉnh đến khi mọi ảnh đồng nhất về tông màu và độ nét.

  • Áp dụng tự động, đồng thời kiểm tra ngẫu nhiên

    • • Batch process trên cả folder, nhưng sau đó random kiểm tra 5% ảnh để phát hiện sai lệch.

      • Ghi log: tên file, preset/action đã dùng, người thực hiện, ngày giờ.

V. Lỗi quản lý file và metadata

1. Chuẩn quy ước đặt tên file

• • Xây dựng quy ước đồng nhất

    • • Mẫu: YYYYMMDD_ChuDe_STT (ví dụ: 19900612_SuKien_045.tif).

      • Phân biệt chữ hoa/chữ thường, dùng dấu gạch dưới để ngăn cách.

  • Giữ số thứ tự liên tục

    • • Đánh số từ 001, 002… để tránh trùng lặp và dễ chèn ảnh mới.

      • Cập nhật file danh sách số thứ tự trong bảng theo dõi.

  • Gắn tiền tố hoặc hậu tố nếu cần

    • • Đánh dấu độ phân giải (_600dpi, _2400dpi) hoặc loại xử lý (RAW, Edited).

      • Giúp phân biệt phiên bản và mục đích sử dụng.

2. Đảm bảo metadata đầy đủ và chi tiết

• Xác định bộ trường bắt buộc

  • • Title, Creator, DateCreated, Description, Keywords, Source, Rights.

    • Áp chuẩn Dublin Core hoặc IPTC để dễ trao đổi và tìm kiếm.

• Tự động gắn metadata

Sử dụng ExifTool:
Code
exiftool -Title="SuKien_1990_045" \

         -Creator="Trung tâm Lưu trữ TP.HCM" \

         -DateCreated="1990-06-12" \

         -Description="Lễ khai mạc Festival" \

         -Keywords="sự kiện;TP.HCM;1990" \

         file.tif

• • • Kiểm tra lại bằng exiftool -a file.tif để xác nhận.

• Kiểm soát chất lượng metadata

  • • Lên form nhập liệu (Excel, Google Sheets hoặc DMS) bắt buộc trường không được bỏ trống.

    • Định kỳ rà soát 5–10% file để phát hiện thiếu hoặc lỗi chính tả.

3. Thiết lập sao lưu đa cấp (3-2-1)

• Nguyên tắc 3-2-1

  • • Ba bản sao: bản chính, bản copy trên NAS, bản copy offsite.

    • Hai loại media: NAS/TAPE, cloud storage.

    • Một bản lưu ngoài site: đám mây hoặc chi nhánh khác.

• Tự động hóa sao lưu

  • • Viết script rsync hoặc dùng phần mềm backup chuyên dụng lưu lịch trình hàng ngày, hàng tuần.

    • Kết hợp checksum (MD5, SHA-1) để kiểm tra tính toàn vẹn.

• Giám sát và báo cáo

  • • Kiểm tra thành công/thất bại của mỗi job backup.

    • Lưu log, nhận email thông báo nếu phát sinh lỗi.

VI. Cách phòng tránh và cải thiện

Để phòng tránh lỗi và nâng cao chất lượng quy trình số hóa ảnh, cần áp dụng đồng bộ bốn trụ cột: kiểm soát chất lượng, hiệu chuẩn thiết bị, chuẩn hóa đặt tên & metadata và sao lưu đa cấp. Mỗi trụ cột đều có bước thực thi rõ ràng, công cụ hỗ trợ, và mẫu kiểm tra cụ thể.

1. Áp dụng checklist kiểm soát chất lượng ở mỗi bước

a) Xây dựng checklist chi tiết theo giai đoạn

1. • Chuẩn bị ảnh: vệ sinh, ép phẳng, gán mã.

   • Quét/chụp: DPI, white balance, preview.

   • Hậu kỳ: sharpening, clipping, batch consistency.

   • Lưu trữ: đặt tên, gắn metadata, ký số.