Đề số 01 - Bài thơ “Vườn xưa” của Tế Hanh

ĐỀ 01

I. ĐỌC - HIỂU (4,0 điểm) 

Đọc văn bản: 

VƯỜN XƯA Mảnh vườn xưa cây mỗi ngày mỗi xanh, Bà mẹ già tóc mỗi ngày mỗi bạc. Hai ta ở hai đầu công tác, Có bao giờ cùng trở lại vườn xưa? Hai ta như ngày nắng tránh ngày mưa, Như mặt trăng mặt trời cách trở, Như sao hôm sao mai không cùng ở, Có bao giờ cùng trở lại vườn xưa? Hai ta như sen mùa hạ, cúc mùa thu, Như tháng mười hồng, tháng năm nhãn; Em theo chim em đi về tháng tám, Anh theo chim cùng với tháng ba qua. Một ngày xuân em trở lại nhà, Nghe mẹ nói anh có về, anh hái ổi. Em nhìn lên vòm cây gió thổi, Lá như môi thầm thĩ gọi anh về. Lần sau anh trở lại một ngày hè, Nghe mẹ nói em có về, bên giếng giặt. Anh nhìn giếng, giếng sâu trong vắt, Nước như gương soi lẻ bóng hình anh... Mảnh vườn xưa cây mỗi ngày mỗi xanh, Bà mẹ già tóc mỗi ngày mỗi bạc. Hai ta ở hai đầu công tác, Có bao giờ cùng trở lại vườn xưa? Tế Hanh – 1957 Trích Thơ Quê hương và những lời bình – NXB ĐHQG Hà Nội, 2007)

• Tác giả Tế Hanh

• Tế Hanh (1921- 2009), tên khai sinh là Trần Tế Hanh. Quê quán: xã Bình Dương, huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi

• Ông có mặt trong phong trào thơ Mới ở chặng cuối với những bài thơ mang nỗi buồn và tình yêu quê hương.

• Ông được nhà nước trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 1996.

• Phong cách sáng tác: thơ ông chân thực với cách diễn đạt bằng ngôn ngữ giản dị, tự nhiên và rất giàu hình ảnh, bình dị mà tha thiết.

• Tác phẩm chính: các tập thơ Hoa niên (1945), Gửi miền Bắc (1955), Tiếng sóng (1960), Hai nửa yêu thương (1963). 

Thực hiện các yêu cầu sau: 

Câu 1. (0,5 điểm) Văn bản trên được viết theo thể thơ nào? 

Câu 2. (0,5 điểm) Hình ảnh thời gian nào được nhắc đến trong bài thơ? 

Câu 3. (1,0 điểm) Chỉ ra và nêu hiệu quả nghệ thuật của một biện pháp tu từ được sử dụng trong đoạn thơ sau: "Hai ta như ngày nắng tránh ngày mưa, Như mặt trăng mặt trời cách trở, Như sao hôm sao mai không cùng ở, Có bao giờ cùng trở lại vườn xưa?" 

Câu 4. (1,0 điểm). Chàng trai – chủ thể trữ tình thể hiện tình cảm gì trong hai câu thơ sau: "Mảnh vườn xưa cây mỗi ngày mỗi xanh, Bà mẹ già tóc mỗi ngày mỗi bạc." 

Câu 5. (1,0 điểm). Anh/ chị cần làm gì trong việc giữ gìn những tình cảm tốt đẹp với người thân, gia đình, quê hương?

II. LÀM VĂN (6,0 điểm) 

Câu 1. (4,0 điểm) Viết bài văn nghị luận trình bày suy nghĩ của anh/chị về ý nghĩa của quê hương đối với đời sống con người 

Câu 2. (2,0 điểm) Viết đoạn văn nghị luận phân tích, đánh giá chủ đề và một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật trong bài thơ Vườn xưa của tác giả Tế Hanh từ phần Đọc – Hiểu

HƯỚNG DẪN GIẢI ĐỀ

✅ I. ĐỌC – HIỂU (4,0 điểm)

✳️ Câu 1 (0,5 điểm)

Câu hỏi: Văn bản trên được viết theo thể thơ nào?

Cách xác định:

• • • Đọc kỹ hình thức câu thơ: nếu các câu có độ dài không đều, không tuân theo luật bằng trắc hay vần điệu cố định → là thơ tự do.

    • Ví dụ: “Mảnh vườn xưa cây mỗi ngày mỗi xanh” (9 chữ), “Bà mẹ già tóc mỗi ngày mỗi bạc” (9 chữ), nhưng các câu khác dài ngắn khác nhau.

Đáp án: Bài thơ được viết theo thể thơ tự do, với câu thơ có độ dài linh hoạt, không bị ràng buộc bởi số chữ hay niêm luật như thơ truyền thống. Thể thơ này giúp tác giả thể hiện cảm xúc một cách tự nhiên, chân thực.

✳️ Câu 2 (0,5 điểm)

Câu hỏi: Hình ảnh thời gian nào được nhắc đến trong bài thơ?

Cách xác định:

• • • Tìm các từ/cụm từ chỉ thời gian: ngày, tháng, mùa, năm…

    • Đọc kỹ các câu có chứa mốc thời gian cụ thể hoặc ẩn dụ về thời gian.

Đáp án: Bài thơ sử dụng nhiều hình ảnh thời gian như:

• • • “mỗi ngày mỗi xanh”, “mỗi ngày mỗi bạc” → thời gian trôi qua từng ngày.

    • Các mùa: “mùa hạ”, “mùa thu”, “ngày xuân”, “ngày hè”.

    • Các tháng: “tháng ba”, “tháng năm”, “tháng tám”, “tháng mười”.
      → Những hình ảnh này thể hiện sự thay đổi của thiên nhiên, sự trôi đi của thời gian và sự chia cách giữa hai nhân vật.

✳️ Câu 3 (1,0 điểm)

Câu hỏi: Chỉ ra và nêu hiệu quả nghệ thuật của một biện pháp tu từ trong đoạn thơ:

"Hai ta như ngày nắng tránh ngày mưa,
Như mặt trăng mặt trời cách trở,
Như sao hôm sao mai không cùng ở,
Có bao giờ cùng trở lại vườn xưa?"

Cách xác định:

• • • Tìm từ “như” → dấu hiệu của biện pháp so sánh.

    • Các hình ảnh đối lập được liệt kê liên tiếp → có thêm biện pháp liệt kê và tương phản.

Đáp án:

• Biện pháp tu từ: So sánh liên tiếp kết hợp với liệt kê hình ảnh đối lập.

• Hiệu quả nghệ thuật:

• Nhấn mạnh sự xa cách, không thể gặp gỡ giữa hai người.

• Gợi cảm giác tiếc nuối, buồn bã vì không thể cùng trở lại nơi xưa.

• Tăng tính biểu cảm, tạo nhịp điệu khắc khoải cho đoạn thơ.
  → Những hình ảnh như “mặt trăng – mặt trời”, “sao hôm – sao mai” đều là những cặp không bao giờ xuất hiện cùng lúc, thể hiện sự chia ly đầy day dứt.

✳️ Câu 4 (1,0 điểm)

Câu hỏi: Chàng trai – chủ thể trữ tình thể hiện tình cảm gì trong hai câu thơ:

"Mảnh vườn xưa cây mỗi ngày mỗi xanh,
Bà mẹ già tóc mỗi ngày mỗi bạc."

Cách xác định:

• • • Tìm hình ảnh gợi cảm xúc: “vườn xưa” → hoài niệm; “mỗi ngày mỗi bạc” → thời gian trôi, mẹ già đi.

    • Xác định thái độ của nhân vật: nhớ thương, xót xa, lo lắng.

Đáp án: Chàng trai thể hiện nỗi nhớ thương sâu sắc đối với quê hương và mẹ già.

• • • “Cây mỗi ngày mỗi xanh” gợi hình ảnh quê hương vẫn tươi tốt, đầy sức sống.

    • “Tóc mỗi ngày mỗi bạc” thể hiện sự già đi của mẹ theo thời gian, gợi sự xót xa, lo lắng và tình cảm yêu thương.
      → Hai câu thơ thể hiện sự gắn bó với gia đình, quê hương và nỗi buồn vì thời gian trôi qua không thể quay lại.

✳️ Câu 5 (1,0 điểm)

Câu hỏi: Anh/chị cần làm gì để giữ gìn những tình cảm tốt đẹp với người thân, gia đình, quê hương?

Cách xác định:

• • • Liên hệ với nội dung bài thơ: tình cảm gia đình, sự chia xa, nỗi nhớ quê.

    • Đưa ra hành động cụ thể, thiết thực.

Đáp án: Để giữ gìn tình cảm tốt đẹp, chúng ta cần:

• • • Thường xuyên liên lạc, thăm hỏi người thân, đặc biệt là cha mẹ, ông bà.

    • Trân trọng và gìn giữ những kỷ niệm, truyền thống gia đình và quê hương.

    • Sống có trách nhiệm, biết yêu thương và chia sẻ với người thân.

    • Đóng góp xây dựng quê hương bằng hành động thiết thực như học tập tốt, làm việc có ích, tham gia hoạt động cộng đồng.
      → Những việc làm này giúp ta gắn bó hơn với cội nguồn, giữ gìn những giá trị tốt đẹp trong cuộc sống.

✅ II. LÀM VĂN

✍️ Câu 1_Đề bài: Viết bài văn nghị luận trình bày suy nghĩ của anh/chị về ý nghĩa của quê hương đối với đời sống con người  (4,0 điểm).

🟩 Mở bài

Quê hương là nơi ta cất tiếng khóc chào đời, nơi gắn bó với tuổi thơ và những bước chân đầu tiên trong cuộc sống. Đó không chỉ là một địa danh trên bản đồ, mà còn là nơi lưu giữ những ký ức ngọt ngào, tình cảm gia đình thiêng liêng và cội nguồn văn hóa dân tộc. Với mỗi con người, quê hương mang một ý nghĩa sâu sắc, là điểm tựa tinh thần không thể thay thế.

🟨 Thân bài

🔹 1. Quê hương là nơi nuôi dưỡng tâm hồn

Tuổi thơ của mỗi người đều gắn liền với hình ảnh quê hương: tiếng ru êm đềm của mẹ, con đường đất dẫn đến lớp học, dòng sông mát lành nơi ta từng tắm mưa, thả diều. Những kỷ niệm ấy không chỉ là ký ức mà còn là nền tảng hình thành nhân cách, cảm xúc và lòng yêu thương trong mỗi chúng ta.

🔹 2. Quê hương là chốn bình yên để trở về

Trong cuộc sống, ai cũng có lúc mỏi mệt, thất bại. Khi ấy, quê hương trở thành nơi ta tìm về để được vỗ về, an ủi. Dù có đi xa đến đâu, lòng người vẫn luôn hướng về quê nhà — nơi có vòng tay mẹ cha, có mái nhà thân thuộc và sự bình yên không nơi nào sánh được.

🔹 3. Quê hương là cội nguồn văn hóa và truyền thống

Mỗi vùng quê đều mang trong mình những nét văn hóa riêng: lễ hội, phong tục, tiếng nói, món ăn… Những giá trị ấy tạo nên bản sắc dân tộc và giúp con người hiểu rõ cội nguồn của mình. Giữ gìn quê hương chính là giữ gìn truyền thống cha ông, là bảo vệ những giá trị văn hóa quý báu.

🔹 4. Quê hương là động lực để phấn đấu

Hình ảnh quê hương luôn hiện hữu trong trái tim người đi xa, trở thành nguồn cảm hứng để họ học tập, làm việc và cống hiến. Nhiều người thành đạt đã quay về xây dựng quê hương, góp phần làm cho nơi ấy ngày càng giàu đẹp hơn. Tình yêu quê hương là động lực mạnh mẽ để con người sống có lý tưởng và trách nhiệm.

🔹 5. Liên hệ bản thân

Em luôn yêu quý nơi mình sinh ra, trân trọng những người thân và những kỷ niệm tuổi thơ. Em hiểu rằng, để đền đáp công ơn quê hương, em cần học tập tốt, sống tử tế và sau này đóng góp cho quê nhà bằng chính sức lực và trí tuệ của mình.

🟥 Kết bài

Quê hương là một phần máu thịt trong cuộc đời mỗi người. Dù đi đâu, làm gì, chúng ta vẫn luôn hướng về nơi ấy với tất cả yêu thương và biết ơn. Hãy sống sao cho xứng đáng với quê hương — nơi đã nuôi ta lớn lên, dạy ta yêu thương và luôn chờ ta trở về.

BÀI MẪU

Bài văn nghị luận: Ý nghĩa của quê hương đối với đời sống con người

Quê hương là nơi ta cất tiếng khóc chào đời, nơi gắn bó với tuổi thơ và những bước chân đầu tiên trong cuộc sống. Đó không chỉ là một địa danh trên bản đồ, mà còn là nơi lưu giữ những ký ức ngọt ngào, tình cảm gia đình thiêng liêng và cội nguồn văn hóa dân tộc. Với mỗi con người, quê hương mang một ý nghĩa sâu sắc, là điểm tựa tinh thần không thể thay thế.

Trước hết, quê hương là nơi nuôi dưỡng tâm hồn. Tuổi thơ của mỗi người đều gắn liền với hình ảnh quê nhà: tiếng ru êm đềm của mẹ, con đường đất dẫn đến lớp học, dòng sông mát lành nơi ta từng tắm mưa, thả diều. Những kỷ niệm ấy không chỉ là ký ức mà còn là nền tảng hình thành nhân cách, cảm xúc và lòng yêu thương trong mỗi chúng ta. Nhờ có quê hương, ta học được cách sống tử tế, biết yêu thương và trân trọng những điều giản dị.

Thứ hai, quê hương là chốn bình yên để trở về. Trong cuộc sống, ai cũng có lúc mỏi mệt, thất bại. Khi ấy, quê hương trở thành nơi ta tìm về để được vỗ về, an ủi. Dù có đi xa đến đâu, lòng người vẫn luôn hướng về quê nhà — nơi có vòng tay mẹ cha, có mái nhà thân thuộc và sự bình yên không nơi nào sánh được. Quê hương là nơi ta luôn được là chính mình, không cần che giấu hay gồng lên.

Thứ ba, quê hương là cội nguồn văn hóa và truyền thống. Mỗi vùng quê đều mang trong mình những nét văn hóa riêng: lễ hội, phong tục, tiếng nói, món ăn… Những giá trị ấy tạo nên bản sắc dân tộc và giúp con người hiểu rõ cội nguồn của mình. Giữ gìn quê hương chính là giữ gìn truyền thống cha ông, là bảo vệ những giá trị văn hóa quý báu mà bao thế hệ đã vun đắp.

Không chỉ vậy, quê hương còn là động lực để con người phấn đấu. Hình ảnh quê hương luôn hiện hữu trong trái tim người đi xa, trở thành nguồn cảm hứng để họ học tập, làm việc và cống hiến. Nhiều người thành đạt đã quay về xây dựng quê hương, góp phần làm cho nơi ấy ngày càng giàu đẹp hơn. Tình yêu quê hương là động lực mạnh mẽ để con người sống có lý tưởng và trách nhiệm.

Bản thân em luôn yêu quý nơi mình sinh ra, trân trọng những người thân và những kỷ niệm tuổi thơ. Em hiểu rằng, để đền đáp công ơn quê hương, em cần học tập tốt, sống tử tế và sau này đóng góp cho quê nhà bằng chính sức lực và trí tuệ của mình.

Tóm lại, quê hương không chỉ là nơi ta sinh ra mà còn là nơi nuôi dưỡng tâm hồn, là điểm tựa tinh thần, là cội nguồn văn hóa và là động lực để con người sống tốt đẹp hơn. Dù đi đâu, làm gì, chúng ta vẫn luôn hướng về quê hương với tất cả yêu thương và biết ơn. Hãy sống sao cho xứng đáng với quê hương — nơi đã nuôi ta lớn lên và luôn chờ ta trở về.

✍️ Câu 2_Đề bài: Viết đoạn văn nghị luận phân tích, đánh giá chủ đề và một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật trong bài thơ “Vườn xưa” của Tế Hanh (2,0 điểm)

🟩 Đoạn văn mẫu (khoảng 200 chữ)

Bài thơ “Vườn xưa” của Tế Hanh thể hiện nỗi hoài niệm sâu sắc về quê hương, tình cảm gia đình và sự chia ly trong cuộc sống. Chủ đề chính là nỗi buồn vì không thể cùng nhau trở lại mảnh vườn xưa — nơi gắn bó với tuổi thơ và mẹ già đang chờ đợi. Hình ảnh “mỗi ngày mỗi xanh” và “mỗi ngày mỗi bạc” gợi sự đổi thay của thời gian: thiên nhiên vẫn tươi tốt, nhưng mẹ ngày càng già yếu. Bài thơ sử dụng thể thơ tự do, ngôn ngữ giản dị, giàu hình ảnh, phù hợp với cảm xúc chân thực. Biện pháp so sánh liên tiếp như “như mặt trăng mặt trời cách trở”, “như sao hôm sao mai không cùng ở” làm nổi bật sự xa cách giữa hai người. Câu hỏi tu từ “Có bao giờ cùng trở lại vườn xưa?” được lặp lại nhiều lần, tạo âm hưởng day dứt, tiếc nuối. Những hình ảnh như vòm cây, giếng nước, lá, chim… không chỉ tả thực mà còn mang tính biểu tượng, gợi nhớ về ký ức và tình thân. Tất cả đã làm nên một bài thơ nhẹ nhàng mà sâu lắng, thể hiện rõ phong cách thơ Tế Hanh: bình dị, chân thực và đầy cảm xúc.

🟩 Đoạn văn mẫu (khoảng 600 chữ)

Bài thơ “Vườn xưa” của Tế Hanh là một khúc trữ tình nhẹ nhàng, sâu lắng, thể hiện nỗi hoài niệm da diết về quê hương, tình cảm gia đình và sự chia ly trong cuộc sống. Chủ đề chính của bài thơ là nỗi buồn vì không thể cùng nhau trở lại nơi xưa — mảnh vườn tuổi thơ, nơi có mẹ già đang chờ đợi. Từ hình ảnh “mỗi ngày mỗi xanh” và “mỗi ngày mỗi bạc”, nhà thơ đã gợi lên sự đổi thay của thời gian: thiên nhiên vẫn tươi tốt, nhưng con người thì già đi, khiến người đọc không khỏi xót xa, tiếc nuối. Mảnh vườn ấy không chỉ là không gian vật lý mà còn là biểu tượng của ký ức, của tình thân và của những điều đã qua không thể trở lại.

Bài thơ còn thể hiện sự chia cách giữa hai người từng gắn bó, nay mỗi người một nơi, “ở hai đầu công tác”. Những hình ảnh so sánh liên tiếp như “như ngày nắng tránh ngày mưa”, “như mặt trăng mặt trời cách trở”, “như sao hôm sao mai không cùng ở” đã làm nổi bật sự xa cách không chỉ về không gian mà còn về thời gian, hoàn cảnh. Đây là những cặp hình ảnh đối lập, không bao giờ xuất hiện cùng lúc, thể hiện rõ sự không thể gặp gỡ, không thể trùng phùng. Câu hỏi tu từ “Có bao giờ cùng trở lại vườn xưa?” được lặp lại nhiều lần như một tiếng thở dài, một lời tự vấn đầy day dứt và tiếc nuối. Nó không chỉ là câu hỏi về sự trở lại của hai người mà còn là câu hỏi về khả năng níu giữ những giá trị xưa cũ trong dòng chảy không ngừng của cuộc sống.

Về hình thức nghệ thuật, bài thơ sử dụng thể thơ tự do, không gò bó về số chữ hay vần điệu, giúp tác giả diễn đạt cảm xúc một cách linh hoạt và tự nhiên. Ngôn ngữ thơ giản dị, gần gũi, giàu hình ảnh, đậm chất dân dã, phù hợp với nội dung hoài niệm và tình cảm gia đình. Các biện pháp tu từ như so sánh, liệt kê, câu hỏi tu từ được sử dụng hiệu quả, tạo nên nhịp điệu thơ nhẹ nhàng mà sâu lắng. Đặc biệt, hình ảnh thiên nhiên trong bài thơ không chỉ mang tính tả thực mà còn mang tính biểu tượng: vòm cây, lá, giếng nước, chim bay… đều gợi nhớ, gợi thương, gợi sự kết nối giữa con người và quê hương.

Tất cả những yếu tố trên đã làm nên một bài thơ đầy cảm xúc, thể hiện rõ phong cách thơ Tế Hanh: bình dị, chân thực và tha thiết. “Vườn xưa” không chỉ là một bài thơ về ký ức mà còn là lời nhắc nhở mỗi người hãy trân trọng những tình cảm gia đình, quê hương — những điều tưởng chừng nhỏ bé nhưng lại là nền tảng tinh thần vững chắc trong cuộc đời.