Mở bài 

Trong kho tàng văn học Việt Nam hiện đại, tập Truyện Tây Bắc của Tô Hoài là một trong những thành tựu đặc sắc, đánh dấu bước trưởng thành của văn xuôi sau Cách mạng tháng Tám. Tác phẩm không chỉ mở ra chân trời mới cho nhà văn, mà còn góp phần định hình diện mạo văn học dân tộc ở giai đoạn kháng chiến chống Pháp. Truyện ngắn Vợ chồng A Phủ là sáng tác tiêu biểu, thể hiện rõ bút lực của Tô Hoài trong việc phản ánh hiện thực và khám phá sức sống tiềm tàng của con người. Ở đó, hai nhân vật trung tâm – Mị và A Phủ – hiện lên vừa như nạn nhân, vừa như những con người kiên cường biết vùng dậy để tự giải phóng. Qua tác phẩm, Tô Hoài đã khẳng định một chân lý: sức mạnh tinh thần của nhân dân là ngọn lửa không thể dập tắt. 

Thân bài 

1. Tác giả và tác phẩm

Tô Hoài (1920 – 2014) là cây bút lớn của văn học Việt Nam hiện đại. Ông để lại gần 200 đầu sách thuộc nhiều thể loại khác nhau, đặc biệt nổi bật ở truyện ngắn, hồi ký, bút ký. Văn phong của Tô Hoài giàu chất sống, kết hợp giữa sự từng trải, vốn hiểu biết phong tục tập quán nhiều vùng miền với cách kể chuyện hóm hỉnh, sinh động, từ vựng phong phú, giàu sức gợi.

 Truyện ngắn Vợ chồng A Phủ (1952) in trong tập Truyện Tây Bắc là thành quả trực tiếp từ chuyến đi thực tế dài ngày cùng bộ đội ở miền núi. Tác phẩm đã đoạt Giải nhất – Giải thưởng Hội Văn nghệ Việt Nam (1954 – 1955). Qua số phận Mị và A Phủ, nhà văn tái hiện số phận đau khổ của người dân miền núi dưới ách cường quyền, thần quyền, đồng thời khẳng định sức sống tiềm tàng, khả năng vùng dậy phản kháng, đi theo cách mạng để tìm con đường tự do.

2. Nhân vật Mị – hành trình từ cam chịu đến phản kháng

a. Phẩm chất ban đầu

Mị vốn là một cô gái Hmông trẻ đẹp, tài hoa, biết thổi sáo, hiếu thảo với cha mẹ. Mị khao khát sống hạnh phúc, tự do. Đây là cơ sở để nhà văn khắc họa bi kịch khi Mị bị cướp đi tất cả.

b. Số phận bi thảm

Mị trở thành “con dâu gạt nợ” trong nhà thống lí Pá Tra, bị biến thành công cụ lao động, bị vắt kiệt sức lực, bị giam hãm trong căn buồng tăm tối. Nỗi khổ về thể xác, sự tù túng tinh thần khiến Mị “lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa”, tê liệt cảm xúc, coi mình như “con trâu, con ngựa”. Đây là hình ảnh điển hình cho số phận phụ nữ miền núi dưới ách phong kiến thực dân.

c. Sức sống tiềm tàng và sự phản kháng

– Trong đêm tình mùa xuân, tiếng sáo gọi bạn đánh thức khát vọng tình yêu, hạnh phúc. Mị thắp đèn, quấn tóc chuẩn bị đi chơi. Hành động ấy dù bị A Sử trói đứng, vẫn khẳng định sức sống tiềm tàng không thể bị dập tắt.

– Trong đêm đông A Phủ bị trói, Mị từ vô cảm đến đồng cảm khi nhìn thấy dòng nước mắt của anh. Tình thương, sự đồng cảm giai cấp khiến Mị hồi sinh. Từ suy nghĩ đến hành động, Mị dũng cảm cắt dây cởi trói, rồi cùng A Phủ chạy trốn. Đây là bước ngoặt: Mị giải thoát cho A Phủ, đồng thời tự giải thoát cho chính mình.

3. Nhân vật A Phủ – con người gan góc, kiên cường

a. Số phận cơ cực

A Phủ mồ côi cha mẹ, lớn lên trong nghèo khổ, không có nổi tiền cưới vợ. Chàng trai lao động khỏe mạnh, tháo vát nhưng vẫn bị áp bức bởi tục lệ, luật lệ phong kiến miền núi. Vì đánh A Sử, A Phủ bị xử phạt nặng, trở thành kẻ làm công gạt nợ cho nhà thống lí.

b. Tính cách mạnh mẽ

A Phủ là chàng trai gan góc, bộc trực, dám chống lại con quan trong hội xuân, dám đối diện uy quyền mà không run sợ. Khi bị phạt vạ, A Phủ chấp nhận trừng phạt nhưng vẫn giữ vẻ hiên ngang. Bị trói đứng, A Phủ nhai dây mây tìm cách tự giải thoát, chứng tỏ bản lĩnh kiên cường.

c. Tinh thần phản kháng và giác ngộ

Từ một kẻ nô lệ gạt nợ, A Phủ đã trở thành chiến sĩ du kích sau khi cùng Mị chạy trốn đến Phiềng Sa. Nhân vật tiêu biểu cho quá trình từ nạn nhân đến chủ thể cách mạng – con đường tất yếu của người dân miền núi.

4. Giá trị hiện thực và nhân đạo của tác phẩm

– Giá trị hiện thực: Tác phẩm phản ánh chân thực cuộc sống cực khổ của người dân miền núi dưới ách thống trị của phong kiến, thực dân và cường quyền, thần quyền. Qua đó, tác giả tố cáo tội ác, vạch trần bản chất tàn bạo của bọn chúa đất miền núi.

– Giá trị nhân đạo: Tô Hoài thể hiện sự cảm thông sâu sắc với số phận con người, đặc biệt là phụ nữ miền núi. Ông ngợi ca sức sống tiềm tàng, khát vọng tự do, hạnh phúc và niềm tin vào khả năng tự giải phóng của họ. Tác phẩm toát lên ánh sáng nhân đạo mới mẻ: con người tìm được con đường sống bằng cách đến với cách mạng.

5. Nghệ thuật đặc sắc

– Nghệ thuật xây dựng nhân vật: Mị được khắc họa qua dòng tâm trạng tinh tế; A Phủ chủ yếu qua hành động mạnh mẽ.

– Bút pháp hiện thực kết hợp chất trữ tình: miêu tả đời sống khắc nghiệt nhưng vẫn thấm đẫm chất thơ (tiếng sáo mùa xuân, ánh lửa mùa đông).

– Nghệ thuật kể chuyện sinh động, khéo léo; miêu tả thiên nhiên và phong tục tập quán miền núi giàu màu sắc.

– Ngôn ngữ giàu sức gợi hình, tạo không khí vừa thực vừa lãng mạn.

Kết bài 

Vợ chồng A Phủ không chỉ là bức tranh chân thực về số phận người dân miền núi Tây Bắc dưới ách áp bức của phong kiến, thực dân, mà còn là bản hùng ca về sức sống tiềm tàng, khát vọng tự do mãnh liệt của họ. Qua hành trình của Mị và A Phủ, Tô Hoài đã gửi gắm niềm tin lớn lao vào nhân dân: dù sống trong bóng tối, con người vẫn có thể tự giải thoát, đứng lên làm chủ cuộc đời. Tác phẩm vì thế vừa mang giá trị hiện thực sâu sắc, vừa toát lên ánh sáng nhân đạo rực rỡ, xứng đáng là một trong những kiệt tác của văn xuôi hiện đại Việt Nam. 

BÀI VĂN MẪU

MỞ BÀI 

Trong tiến trình văn học Việt Nam hiện đại, giai đoạn kháng chiến chống thực dân Pháp là một chặng đường giàu thành tựu, phản ánh sâu sắc hiện thực dân tộc trong bão táp cách mạng. Bên cạnh những tác phẩm sử thi hùng tráng về người lính, người dân kháng chiến, nhiều cây bút còn đi sâu khám phá số phận con người vùng miền xa xôi – nơi vốn ít được văn học trước đó quan tâm. Trong dòng chảy ấy, Tô Hoài nổi lên như một gương mặt tiêu biểu. Với vốn sống phong phú, am hiểu phong tục tập quán nhiều vùng miền, ngòi bút giàu trải nghiệm và khả năng khắc họa tâm lý sắc sảo, Tô Hoài đã để lại dấu ấn đặc biệt qua tập Truyện Tây Bắc (1952).

Trong tập truyện ấy, Vợ chồng A Phủ là tác phẩm tiêu biểu, không chỉ tái hiện chân thực cuộc sống cực khổ của đồng bào miền núi Tây Bắc dưới ách thống trị của phong kiến thực dân, mà còn khẳng định sức sống tiềm tàng và khả năng vươn lên mạnh mẽ của họ khi đến với cách mạng. Nhân vật A Phủ hiện lên như một biểu tượng tiêu biểu: từ một chàng trai mồ côi, cơ cực, bị áp bức trở thành nạn nhân của giai cấp thống trị, anh đã trải qua nhiều thử thách để rồi cuối cùng cùng Mị vùng dậy, tìm được con đường giải phóng. Phân tích nhân vật A Phủ không chỉ giúp ta thấy rõ tội ác của bọn cường quyền miền núi, mà còn cảm nhận sâu sắc vẻ đẹp phẩm chất và sức mạnh tiềm ẩn của người lao động.

THÂN BÀI 

1. Tác giả và tác phẩm – bối cảnh sáng tác

Tô Hoài (1920 – 2014) là một trong những nhà văn lớn của văn học Việt Nam hiện đại. Ông có khối lượng sáng tác đồ sộ gần 200 đầu sách, trải dài nhiều thể loại: truyện ngắn, tiểu thuyết, bút ký, hồi ký, dịch thuật… Bút pháp Tô Hoài giàu chất hiện thực, tinh tế trong miêu tả phong tục, giàu khả năng phân tích tâm lý nhân vật, cùng vốn từ ngữ phong phú, đậm màu sắc đời sống.

Năm 1952, Tô Hoài có chuyến đi dài ngày cùng bộ đội lên Tây Bắc, gắn bó, sống và chiến đấu cùng nhân dân các dân tộc nơi đây. Trải nghiệm thực tế đã đem lại cho ông những chất liệu sống quý giá để sáng tác tập Truyện Tây Bắc gồm ba truyện: Vợ chồng A Phủ, Mường Giơn, Cứu đất cứu mường. Tập truyện được trao Giải nhất – Giải thưởng Hội Văn nghệ Việt Nam 1954 – 1955. Trong đó, Vợ chồng A Phủ là tác phẩm nổi bật nhất, thường được chọn đưa vào chương trình giảng dạy phổ thông.

Cốt truyện xoay quanh số phận hai nhân vật trung tâm – Mị và A Phủ. Cả hai đều là nạn nhân của ách áp bức phong kiến miền núi, trải qua nhiều khổ đau nhưng cuối cùng vùng dậy, đến với cách mạng, tìm thấy con đường sống mới. Nếu Mị là hình ảnh người phụ nữ bị giam hãm tinh thần rồi hồi sinh, thì A Phủ là hình tượng chàng trai lao động khỏe mạnh, gan góc, đi từ thân phận nô lệ đến con đường chiến đấu giải phóng.

2. Hoàn cảnh, xuất thân đặc biệt của A Phủ

Ngay từ khi xuất hiện, A Phủ đã gây ấn tượng bởi hoàn cảnh cơ cực nhưng cũng rất đặc biệt. Anh là một chàng trai mồ côi cả cha lẫn mẹ, không người thân thích, phải tự nuôi sống bản thân từ thuở nhỏ. Mất đi điểm tựa gia đình, cuộc đời A Phủ sớm bị thử thách bằng những chuỗi ngày cơ cực, lang bạt, làm thuê cho hết nhà này đến nhà khác.

Thế nhưng, chính trong gian nan ấy, A Phủ đã sớm bộc lộ sức sống mãnh liệt và ý chí tự lập phi thường. Chàng trai ấy lớn lên bằng lao động, quen với sự rèn giũa khắc nghiệt của núi rừng, trở thành một thanh niên khỏe mạnh, tháo vát, gan góc, có tiếng trong vùng. A Phủ giỏi giã ngô, cày ruộng giỏi, săn bò tót, bẫy thú rừng – những công việc nặng nhọc mà không phải ai cũng làm được.

Cũng vì vậy, trong con mắt nhiều cô gái Hmông, A Phủ là chàng trai lý tưởng, bao cô mong muốn được lấy làm chồng. Nhưng trớ trêu thay, nghèo đói và những luật tục ngặt nghèo đã khiến A Phủ không thể lập gia đình. Điều này hé mở bi kịch: trong xã hội cũ, ngay cả một người khỏe mạnh, giỏi giang như A Phủ vẫn không thể tự quyết định hạnh phúc của mình.

3. Phẩm chất, tính cách tốt đẹp của A Phủ

Ở A Phủ nổi bật lên nhiều nét tính cách đáng quý:

a. Gan góc, mạnh mẽ, dám chống lại cường quyền
Trong hội xuân, khi thấy A Sử – con quan thống lí – giở thói ngang ngược phá cuộc chơi, A Phủ không hề sợ hãi. Anh nắm lấy “cái vòng bạc có tua chỉ xanh của A Sử”, kéo dập đầu nó xuống, xé áo nó ra mà đánh. Hành động ấy cho thấy A Phủ là con người không khuất phục, không chịu để bọn con quan lấn lướt, dẫu biết hậu quả có thể rất nặng nề.

b. Chịu thương chịu khó, tháo vát, giỏi giang
Trong lao động, A Phủ hiện lên là một chàng trai cần cù, biết làm mọi việc. Chính tài năng ấy khiến cha con thống lí Pá Tra giữ lại để làm công gạt nợ, bởi họ biết không dễ gì tìm được người vừa khỏe mạnh vừa giỏi giang như A Phủ.

c. Tính cách bộc trực, ngay thẳng
A Phủ không quen luồn cúi, nịnh bợ. Sống giữa môi trường phong kiến tàn bạo, nhiều người sợ hãi mà im lặng, nhưng A Phủ vẫn giữ bản tính thẳng thắn, hành động quyết liệt. Đó chính là nét đẹp tiềm ẩn của một con người lao động chưa bị cường quyền làm cho mục ruỗng.

4. Số phận bất hạnh – nạn nhân của chế độ phong kiến miền núi

Bên cạnh những phẩm chất tốt đẹp, cuộc đời A Phủ là chuỗi dài bất hạnh, minh chứng cho sự tàn bạo của chế độ thống trị miền núi:

– Vì dám đánh con quan, A Phủ bị xử phạt vạ nặng nề. Trước mặt thống lí Pá Tra và dân làng, A Phủ bị đánh đập, bắt vạ một trăm đồng bạc trắng – số tiền khổng lồ mà cả đời anh không thể trả nổi. Thế là, anh bị buộc trở thành kẻ làm công gạt nợ suốt đời trong nhà thống lí.

– Sống trong nhà thống lí, A Phủ phải lao động khổ sai, không khác nào một nô lệ. Anh làm việc quần quật ngày đêm, hết lên rừng, xuống ruộng, nhưng luôn bị sai phái, đánh đập.

– Bi kịch đỉnh điểm khi anh lỡ để hổ vồ mất một con bò. Lập tức, A Phủ bị bắt trói đứng vào cột, không được ăn uống, phơi nắng phơi sương, chờ chết. Trong hoàn cảnh ấy, sự sống chỉ còn treo trên sợi chỉ mỏng manh.

Qua đó, A Phủ hiện lên như một minh chứng sống cho tội ác của giai cấp thống trị miền núi. Anh không phạm tội gì ngoài việc muốn sống ngay thẳng, vậy mà phải gánh chịu kiếp đời khốn cùng.

5. Sức phản kháng mãnh liệt

Dẫu bị đẩy vào thân phận nô lệ, A Phủ không bao giờ đánh mất bản lĩnh kiên cường:

– Khi bị trói đứng, dù thân thể dần kiệt quệ, A Phủ vẫn tìm cách nhai đứt dây mây để tự giải thoát.
– Hình ảnh “hai mắt trũng sâu, lấp lánh hai hòn than” cho thấy ngọn lửa sinh tồn vẫn cháy âm ỉ trong con người tưởng chừng đã kiệt sức.
– Chính ý chí ấy đã tác động mạnh mẽ đến Mị, đánh thức lòng thương cảm và thôi thúc cô hành động cứu A Phủ.

Sức phản kháng ở A Phủ vì vậy không chỉ cứu lấy chính anh mà còn trở thành nguồn sáng lay động tâm hồn người khác, giúp Mị vượt thoát nỗi sợ hãi để cùng anh tìm đường giải phóng.

6. Giác ngộ và đi theo lý tưởng cách mạng

Sau khi được Mị cắt dây cởi trói, A Phủ chạy trốn cùng cô đến Phiềng Sa – vùng giải phóng. Tại đây, cả hai gặp cán bộ cách mạng, được giác ngộ và tham gia du kích. Từ một nạn nhân của xã hội cũ, A Phủ trở thành người chiến sĩ cầm súng, trực tiếp chiến đấu chống kẻ thù.

Đây là điểm kết tinh giá trị của tác phẩm: sức sống con người chỉ thật sự bùng nổ khi họ đến với cách mạng. Con đường giải phóng cá nhân gắn liền với con đường giải phóng dân tộc. A Phủ trở thành biểu tượng cho hành trình của người dân miền núi: từ thân phận nô lệ → sức phản kháng → giác ngộ cách mạng.

7. Giá trị hiện thực và nhân đạo

– Giá trị hiện thực: Tác phẩm phơi bày hiện thực tàn bạo của xã hội phong kiến miền núi, nơi cường quyền và thần quyền cấu kết áp bức người dân. A Phủ là nạn nhân điển hình của cơ chế ấy.
– Giá trị nhân đạo: Tô Hoài không chỉ tố cáo tội ác mà còn phát hiện, ngợi ca sức sống tiềm tàng của con người. Ông tin tưởng vào khả năng vùng dậy, tự giải thoát của họ. Nhân vật A Phủ vì thế mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc.

8. Nghệ thuật xây dựng nhân vật

– Miêu tả nhân vật qua hành động mạnh mẽ, giàu kịch tính (đánh A Sử, nhai dây mây, vùng chạy thoát).
– Kết hợp bút pháp hiện thực với lãng mạn: đời sống khắc nghiệt song luôn có ánh sáng của khát vọng tự do.
– Ngôn ngữ giàu sức gợi, thấm đẫm màu sắc phong tục, đậm hơi thở núi rừng Tây Bắc.

KẾT BÀI 

Qua nhân vật A Phủ, Tô Hoài đã tái hiện sinh động số phận đau khổ và sức sống mãnh liệt của người dân miền núi dưới ách áp bức phong kiến. Từ một chàng trai mồ côi, lao động giỏi giang nhưng bị đẩy vào kiếp nô lệ, A Phủ đã chứng minh bản lĩnh kiên cường, dám chống lại cường quyền và cuối cùng tìm thấy ánh sáng cách mạng. Nhân vật trở thành biểu tượng cho hành trình tất yếu của người dân Tây Bắc: từ nạn nhân đến chủ thể cách mạng.

Vợ chồng A Phủ vì thế không chỉ là bản cáo trạng đanh thép tố cáo tội ác của giai cấp thống trị miền núi, mà còn là khúc ca về niềm tin, sức sống và khát vọng tự do của con người. Giá trị hiện thực và nhân đạo ấy khiến tác phẩm mãi còn sức sống trong lòng bạn đọc, góp phần khẳng định tài năng và tấm lòng của Tô Hoài đối với nhân dân lao động.