Đây là giai đoạn then chốt, đánh dấu sự ra đời tổ chức lưu trữ chuyên trách cấp quốc gia – đặt nền móng cho hệ thống lưu trữ hiện đại ngày nay. Trong bối cảnh chiến tranh ác liệt, công tác lưu trữ vẫn kiên cường phát triển, phục vụ song song xây dựng chính quyền và đấu tranh cách mạng.

🔹 1959: Thành lập Ty Lưu trữ Trung ương

• Quyết định thành lập Ty Lưu trữ Trung ương thuộc Bộ Nội vụ – là tổ chức quản lý nhà nước đầu tiên về lưu trữ của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

• Ty có nhiệm vụ chỉ đạo, hướng dẫn nghiệp vụ lưu trữ trên toàn quốc, kiểm tra hồ sơ và tiếp nhận tài liệu từ các bộ, ngành.

📌 Đây chính là tiền thân của Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước (hiện nay thuộc Bộ Nội vụ).

🔹 Khởi công xây dựng các Trung tâm Lưu trữ Quốc gia

• Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I (Hà Nội): Khởi công từ đầu thập niên 1960, đặt tại phường Phúc Diễn, quận Bắc Từ Liêm ngày nay.

• Trung tâm Lưu trữ Quốc gia II (TP. Hồ Chí Minh): Chuẩn bị cơ sở tiếp nhận tài liệu lưu trữ chế độ cũ sau giải phóng miền Nam.

➡ Đây là hai trung tâm đầu tiên có chức năng bảo quản tài liệu lưu trữ quốc gia lâu dài, theo mô hình hiện đại thời đó (sử dụng nhà bê-tông, tường cách nhiệt, tủ thép chuyên dụng).

🔹 Tổ chức các lớp đào tạo cán bộ lưu trữ đầu tiên

• Từ năm 1962, Bộ Nội vụ kết hợp với các Trường Hành chính, Trường Đảng,... tổ chức lớp bồi dưỡng nghiệp vụ lưu trữ sơ cấp, trung cấp.

• Học viên chủ yếu là cán bộ hành chính các tỉnh, bộ đội chuyển ngành, hoặc cán bộ phòng văn thư – hành chính.

• Giáo trình “Lưu trữ học” phiên bản Việt đầu tiên được biên soạn căn cứ tài liệu tham khảo từ Liên Xô và Trung Quốc.

📘 Từ đây hình thành thế hệ cán bộ lưu trữ đầu tiên được đào tạo bài bản.

🔹 Hình thành nhận thức lưu trữ là một ngành chuyên biệt

• Trước 1959, lưu trữ chỉ được coi là một phần của công tác văn thư.

• Giai đoạn này, lần đầu tiên lưu trữ được tách ra thành ngành nghề chuyên biệt, với đội ngũ riêng, quy trình riêng, quy định nghiệp vụ rõ ràng.

• Nhiều cán bộ nhận thức rằng:
  “Lưu trữ không phải việc giữ giấy tờ, mà là giữ lịch sử của cơ quan, của dân tộc.”

        Sau thời kỳ đổi mới, đất nước bước vào giai đoạn hội nhập và hiện đại hóa. Với ngành lưu trữ, đây là thập kỷ bản lề, nơi những chuẩn mực đầu tiên về pháp lý, kỹ thuật và hạ tầng chuyên dụng được thiết lập, làm cơ sở cho bước tiến dài sau này.

🔹 1991: Ban hành Pháp lệnh Lưu trữ Quốc gia

• • Ngày 04/4/1991, Hội đồng Nhà nước ban hành Pháp lệnh Lưu trữ Quốc gia – lần đầu tiên, ngành lưu trữ có cơ sở pháp lý thống nhất, đầy đủ và mang tính bắt buộc.

  • Pháp lệnh quy định:

    1. Hệ thống tổ chức lưu trữ từ Trung ương đến địa phương.

    2. Chế độ lập hồ sơ, thu nộp, phân loại, bảo quản và khai thác tài liệu.

    3. Trách nhiệm của cơ quan, tổ chức và cá nhân với công tác lưu trữ.

📌 Pháp lệnh 1991 là “kim chỉ nam” cho toàn bộ hoạt động nghiệp vụ suốt một thập kỷ tiếp theo.

🔹 Tăng cường đầu tư cơ sở hạ tầng lưu trữ

Các kho lưu trữ chuyên dụng bắt đầu được thiết kế và xây dựng bài bản tại:

• Các bộ ngành lớn như: Bộ Ngoại giao, Bộ Quốc phòng, Bộ Công an...

• UBND các tỉnh, thành phố trọng điểm: Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, Cần Thơ, Hải Phòng...

Kho được xây theo tiêu chuẩn cơ bản:

• • • Tường chống ẩm, nền nâng cách đất, cửa sắt an toàn, tủ thép chuyên dụng.

    • Thiết bị cơ bản: quạt thông gió, thiết bị đo độ ẩm, giá đỡ hồ sơ di động...

📌 Đây là giai đoạn chuyển từ kho tạm sang kho chuyên nghiệp – bảo đảm bảo quản lâu dài tài liệu có giá trị.

🔹 Ứng dụng công nghệ: từ thử nghiệm đến khởi động số hóa

• Bắt đầu đưa máy tính vào công tác lưu trữ, chủ yếu ở các bộ ngành Trung ương và trung tâm lưu trữ quốc gia.

• Thử nghiệm các phần mềm nội bộ:

  1. Nhập danh mục hồ sơ trên hệ máy IBM 386/486.

  2. Tạo mục lục điện tử thay thế mục lục giấy truyền thống.

• Nhiều cơ quan thí điểm xây dựng hệ thống truy xuất hồ sơ bán tự động – tiền đề cho hệ thống lưu trữ điện tử sau này.

📌 Công nghệ bước đầu “len lỏi” vào quy trình nghiệp vụ – đặt viên gạch đầu tiên cho hành trình chuyển đổi số.

    Sau nhiều thập kỷ xây dựng và phát triển, giai đoạn 2011–2020 đánh dấu bước ngoặt lớn của ngành lưu trữ Việt Nam: từ chỗ là hoạt động kỹ thuật hành chính trở thành lĩnh vực có cơ sở pháp lý độc lập, có tính chất chiến lược trong xây dựng chính quyền điện tử và hội nhập quốc tế.

🔹 2012: Luật Lưu trữ ra đời – bước ngoặt pháp lý lịch sử

• Ngày 01/7/2012, Luật Lưu trữ số 01/2011/QH13 chính thức có hiệu lực, thay thế Pháp lệnh 1991.

• Lần đầu tiên, ngành lưu trữ có:

  • Hệ thống khái niệm, nguyên tắc, quyền và nghĩa vụ được luật hóa đầy đủ.

  • Xác lập vị thế pháp lý độc lập của ngành trong hệ thống tổ chức nhà nước.

  • Cơ sở để kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm trong lĩnh vực lưu trữ.

📌 Đây là nền móng pháp lý quan trọng để triển khai số hóa, hiện đại hóa và bảo vệ tài liệu lưu trữ quốc gia trong thời kỳ mới.

🔹 Xây dựng hạ tầng hiện đại – Trung tâm lưu trữ điện tử và thư viện số

• Các Trung tâm Lưu trữ Quốc gia được đầu tư xây dựng kho số, trung tâm dữ liệu (data center) chuyên biệt.

• Hình thành các hệ thống thư viện số, tra cứu trực tuyến tài liệu hành chính, lịch sử, bản đồ, ảnh tư liệu…

• Phát triển phần mềm nghiệp vụ:

  • Quản lý hồ sơ điện tử tích hợp metadata.

  • Tra cứu và sao lục tài liệu qua cổng dịch vụ công trực tuyến.

  • Hệ thống sao lưu và bảo mật dữ liệu theo tiêu chuẩn quốc tế.

📌 Lưu trữ không còn là “kho đóng” mà đã mở ra cộng đồng với khả năng khai thác từ xa, mọi lúc – mọi nơi.

🔹 Hội nhập quốc tế – Vươn ra thế giới

• Việt Nam là thành viên chính thức của ICA (International Council on Archives) – Hội đồng lưu trữ quốc tế.

• Tổ chức và đăng cai các hội thảo quốc tế lớn về lưu trữ, số hóa, bảo tồn dữ liệu.

• Hợp tác với nhiều nước (Pháp, Hàn Quốc, Nhật Bản, Hoa Kỳ...) để:

  • Chia sẻ kỹ thuật bảo quản số.

  • Đào tạo nhân lực theo chuẩn quốc tế.

  • Tiếp cận mô hình lưu trữ điện tử tập trung và liên thông chính phủ.
    📌 Ngành lưu trữ Việt Nam bước vào giai đoạn "học hỏi – chuyển giao – làm chủ công nghệ" trong môi trường toàn cầu hóa.

🔹 Chuẩn hóa quy trình số hóa & bảo quản điện tử dài hạn

• Ban hành nhiều Thông tư, Quyết định hướng dẫn kỹ thuật:

  • Chuẩn định dạng tệp tin (.PDF/A, .XML).

  • Quy trình tạo bản sao y điện tử.

  • Tiêu chuẩn metadata và kiểm tra tính toàn vẹn tệp tin.

• Triển khai mô hình Lưu trữ điện tử dài hạn (Long-term digital preservation) tại các trung tâm lớn.

📌 Tư duy "lưu trữ là giữ giấy" đã hoàn toàn thay đổi – thay vào đó là "lưu trữ là quản trị thông tin số bền vững".

Sau chặng đường 75 năm hình thành và phát triển, ngành lưu trữ Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới – kỷ nguyên chuyển đổi số toàn diện, với vai trò không thể thiếu trong việc kiến tạo Chính phủ số, xã hội số và kinh tế số.

🔹 Lưu trữ là một phần trong hệ sinh thái Chính phủ số

• Các cơ quan nhà nước tích hợp chức năng lưu trữ vào quy trình nghiệp vụ số hóa hành chính.

• Hệ thống quản lý văn bản và điều hành (QLVB) được kết nối liên thông giữa trung ương và địa phương, tự động tạo hồ sơ điện tử đúng chuẩn.

• Thông tin lưu trữ được quản lý như một tài sản dữ liệu chiến lược quốc gia.

📌 Không còn phân tách giữa “lưu trữ” và “văn phòng” – mà là một dòng chảy dữ liệu xuyên suốt, từ tạo lập đến khai thác.

🔹 Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong nghiệp vụ lưu trữ

• AI được tích hợp để:

  1. Tự động nhận diện, phân loại nội dung tài liệu số hoá.

  2. Gán metadata theo chuẩn, hỗ trợ tìm kiếm ngữ nghĩa nâng cao.

  3. Đề xuất thời hạn bảo quản, lập hồ sơ thông minh.

• Một số đơn vị tiên phong đã thử nghiệm:

  1. Chatbot trả lời truy xuất thông tin lưu trữ.

  2. Tự động trích xuất văn bản từ hình ảnh, bản scan.

📌 AI đang dần thay thế thao tác thủ công trong xử lý hồ sơ – nâng hiệu suất và độ chính xác lên tầm mới.

🔹 Ứng dụng công nghệ Blockchain để xác thực tài liệu

• Blockchain được đưa vào:

  1. Ghi lại hành trình xử lý tài liệu (audit trail).

  2. Xác minh bản gốc – bản sao điện tử không thể chỉnh sửa.

  3. Bảo đảm tính toàn vẹn và chống giả mạo tài liệu lưu trữ.

• Đặc biệt quan trọng trong lưu trữ các loại tài liệu có giá trị pháp lý và tài chính cao.

📌 “Lưu trữ không chỉ là giữ – mà là bảo vệ sự thật số” nhờ blockchain.

🔹 Lưu trữ điện toán đám mây – dữ liệu mọi lúc, mọi nơi

• Tài liệu số được lưu trữ:

  1. Trên các nền tảng cloud trong nước (VNPT, Viettel, CMC Cloud…).

  2. Tích hợp với cổng dịch vụ công quốc gia, cho phép tra cứu từ xa, truy xuất đa nền tảng.

• Áp dụng mô hình SaaS (Lưu trữ như một dịch vụ) cho cơ quan không có hạ tầng riêng.

📌 Từ kho vật lý kín đáo – nay là kho dữ liệu “mở an toàn” phục vụ mọi nhu cầu.

🔹 Hình thành trung tâm dữ liệu quốc gia – kết nối và điều phối liên ngành

• Trung tâm dữ liệu quốc gia đang được xây dựng với mục tiêu:

  1. Tích hợp dữ liệu từ các ngành: giáo dục, y tế, tài nguyên, môi trường, tư pháp…

  2. Thống nhất định dạng, bảo đảm lưu trữ dài hạn.

  3. Tạo kho dữ liệu lịch sử quốc gia – di sản số cho các thế hệ sau.

• Các trung tâm lưu trữ bộ/ngành được kết nối theo mô hình liên thông – phân quyền – chia sẻ dữ liệu.

📌 Lưu trữ ngày nay không chỉ là “giữ ký ức” – mà là “chia sẻ tri thức số” phục vụ quốc gia thông minh.

       Từ những ngày đầu còn sơ khai, ngành lưu trữ Việt Nam đã không ngừng vươn mình mạnh mẽ, vượt qua thách thức chiến tranh, khó khăn hậu chiến, và bước vào thời đại công nghệ với những thành tựu mang tầm quốc gia.

🕰 Gần 80 năm hình thành và phát triển (1945 – 2025) là một chặng đường bền bỉ:

• • Từ bảo quản tài liệu thủ công bằng tủ gỗ, giấy mục lục...

  • Đến hệ thống lưu trữ chuyên nghiệp với luật pháp, hạ tầng hiện đại...
    Và nay, chuyển mình toàn diện sang lưu trữ số – lưu trữ thông minh tích hợp AI, blockchain, điện toán đám mây.

🎯 Không chỉ là tiến trình kỹ thuật – mà là tiến trình lịch sử và văn hóa:

• • Lưu trữ là nơi bảo tồn ký ức dân tộc, lưu giữ những chứng tích về hành chính, chiến tranh, hòa bình, đổi mới và phát triển.

  • Lưu trữ phục vụ hiện tại, hỗ trợ điều hành, minh bạch hóa công quyền, bảo vệ quyền và lợi ích của công dân.

  • Lưu trữ hướng đến tương lai số, nơi dữ liệu được xem là “tài nguyên chiến lược” cho phát triển quốc gia.

📎 Nguồn tham khảo chính thống:

• Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước

• Luật Lưu trữ 2011

• Nghị định 113/2025/NĐ-CP về lưu trữ số và dữ liệu mở

• Các báo cáo tổng kết ngành 1945 – 2025

• Thực tiễn triển khai tại các Bộ, ngành và địa phương

🧾 Thông điệp kết nối quá khứ – hiện tại – tương lai:

“Lưu trữ không chỉ là công việc của ngày hôm qua – mà là nền tảng cho sự minh bạch hôm nay, và là tài sản tri thức cho ngày mai.”