Luật Lưu trữ số 33/2024/QH15 sẽ chính thức có hiệu lực từ ngày 01/7/2025, thay thế Luật Lưu trữ năm 2011. Đây là văn bản pháp lý quan trọng, đánh dấu bước chuyển mới trong việc xây dựng nền lưu trữ quốc gia đồng bộ, hiện đại, đáp ứng yêu cầu của thời kỳ chuyển đổi số và hội nhập quốc tế sâu rộng. Luật đã thiết lập hệ thống chính sách toàn diện, khẳng định vai trò chiến lược của tài liệu lưu trữ trong quản trị quốc gia, phát triển kinh tế – xã hội và bảo tồn di sản văn hóa dân tộc. Đặc biệt, Điều 5 của Luật xác định 6 nhóm chính sách lớn, tạo nền tảng cho việc hình thành một nền lưu trữ Việt Nam hiện đại, mở rộng kết nối và khẳng định vị thế trên trường quốc tế. 

Theo Điều 5 Luật Lưu trữ 2024, chính sách của Nhà nước về lưu trữ tập trung vào 6 nhóm định hướng lớn: 

1. Xây dựng nền lưu trữ hiện đại – Gắn kết cộng đồng với công tác bảo tồn tài liệu 

• Một trong những điểm nhấn quan trọng trong chính sách lưu trữ theo Điều 5 Luật Lưu trữ 2024,là định hướng xây dựng xã hội lưu trữ. Nhà nước không chỉ xác định lưu trữ là trách nhiệm của các cơ quan công quyền, mà còn khuyến khích gia đình, dòng họ, cộng đồng và cá nhân tham gia bảo quản, khai thác và phát huy giá trị tài liệu lưu trữ tư nhân. Đây là bước đi chiến lược nhằm huy động sức mạnh toàn xã hội vào công tác gìn giữ và làm giàu thêm kho tàng tư liệu quốc gia.

• Song song với đó, Luật cũng đặt ra mục tiêu xây dựng hệ thống lưu trữ điện tử tập trung, liên thông từ trung ương đến địa phương, bảo đảm khả năng quản lý, khai thác dữ liệu đồng bộ và hiệu quả. Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), blockchain, điện toán đám mây sẽ giúp tăng cường tính toàn vẹn, minh bạch và khả năng truy xuất nguồn gốc của tài liệu, đáp ứng yêu cầu trong bối cảnh chuyển đổi số quốc gia.

• Đặc biệt, kết nối kho lưu trữ điện tử với cổng dịch vụ công quốc gia sẽ góp phần rút ngắn quy trình xử lý hồ sơ, giảm thiểu thủ tục hành chính, nâng cao hiệu quả phục vụ Nhân dân và doanh nghiệp.

Chính sách này không chỉ tạo nền tảng cho một hệ thống lưu trữ hiện đại, an toàn và minh bạch, mà còn thúc đẩy sự tham gia tích cực của toàn xã hội trong việc bảo tồn di sản tư liệu – nguồn tài nguyên quý giá phục vụ nghiên cứu, giáo dục và phát triển đất nước.

2. Bảo đảm điều kiện cần thiết cho lưu trữ – Hiện đại hóa cơ sở vật chất và công nghệ 

Để công tác lưu trữ đạt hiệu quả bền vững, Điều 5 Luật Lưu trữ 2024 nhấn mạnh yêu cầu ưu tiên nguồn vốn đầu tư công, đồng thời huy động các nguồn lực xã hội nhằm hiện đại hóa hạ tầng và trang thiết bị lưu trữ. Đây là giải pháp then chốt để bảo đảm an toàn, toàn vẹn và phát huy lâu dài giá trị của tài liệu lưu trữ quốc gia.

Cụ thể, chính sách đề ra:

• • • Xây dựng kho lưu trữ chuyên biệt đạt chuẩn về nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng và an ninh, phù hợp với từng loại hình tài liệu từ giấy, ảnh, phim, băng từ cho tới dữ liệu số.

    • Nâng cấp hệ thống sao lưu và phục hồi dữ liệu với cơ chế dự phòng tại nhiều vị trí địa lý, nhằm giảm thiểu tối đa nguy cơ mất mát do thiên tai, sự cố kỹ thuật hoặc tấn công mạng.

    • Khuyến khích sự tham gia của doanh nghiệp và quỹ di sản tư nhân trong việc đầu tư thiết bị scan hiện đại, hệ thống quản lý metadata và các giải pháp bảo quản tiên tiến.

Chính sách này không chỉ giúp kho tàng tài liệu quốc gia luôn ở trong trạng thái an toàn và toàn vẹn, mà còn bảo đảm khả năng sẵn sàng phục vụ khai thác lâu dài. Đồng thời, nó tạo hành lang pháp lý cho việc kết hợp nguồn lực công – tư, thích ứng linh hoạt trước tác động của thiên tai, biến đổi khí hậu và môi trường số ngày càng phức tạp.

3. Phát triển nguồn nhân lực lưu trữ – Xây dựng đội ngũ lưu trữ chuyên nghiệp 

Nguồn nhân lực được coi là yếu tố then chốt quyết định đến chất lượng và hiệu quả công tác lưu trữ. Vì vậy, Luật Lưu trữ 2024 xác định phát triển nguồn nhân lực là định hướng chiến lược, trong đó chú trọng đào tạo cán bộ lưu trữ chuyên nghiệp, đồng thời thu hút nhân lực chất lượng cao tham gia lĩnh vực này.

Chính sách tập trung vào các nội dung:

• • • Hợp tác đào tạo: Phối hợp với các trường đại học, viện nghiên cứu để mở ngành và chuyên ngành lưu trữ – di sản số, kết hợp kiến thức chuyên môn truyền thống với kỹ năng công nghệ hiện đại.

    • Bồi dưỡng và cấp chứng chỉ hành nghề: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao kỹ năng bảo quản, số hóa, quản trị dữ liệu, bảo đảm đội ngũ cán bộ thường xuyên được cập nhật chuẩn mực mới.

    • Thu hút và giữ chân nhân tài: Thực hiện chế độ đãi ngộ phù hợp, cơ chế luân chuyển linh hoạt, tạo môi trường khuyến khích cán bộ nghiên cứu, sáng tạo và gắn bó lâu dài với nghề.

    • Xây dựng cộng đồng chuyên gia: Khuyến khích kết nối, trao đổi kiến thức và kinh nghiệm giữa các chuyên gia trong và ngoài nước, đồng thời đẩy mạnh chuyển giao công nghệ.

Việc phát triển nguồn nhân lực lưu trữ theo Luật Lưu trữ 2024 sẽ hình thành một đội ngũ cán bộ có trình độ cao, vừa am hiểu nghiệp vụ, vừa thành thạo công nghệ số. Đây chính là lực lượng nòng cốt để triển khai thành công công cuộc số hóa, bảo quản và khai thác hiệu quả di sản tư liệu quốc gia trong giai đoạn hội nhập và chuyển đổi số hiện nay. 

4. Xây dựng xã hội lưu trữ – Trụ cột trong cải cách hành chính và quản trị quốc gia 

Một trong những chính sách trọng tâm được quy định tại Luật Lưu trữ 2024 là xây dựng xã hội lưu trữ, hướng tới việc hình thành một nền lưu trữ Việt Nam hiện đại, vừa đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước, vừa phục vụ Nhân dân, đồng thời gắn chặt với tiến trình chuyển đổi số quốc gia.

Chính sách này được triển khai thông qua các giải pháp:

• • • Khuyến khích sưu tầm và bảo tồn tư liệu cá nhân, gia đình, dòng họ: Như thư tịch cổ, gia phả, ảnh tư liệu, hồi ký…, góp phần bổ sung và làm phong phú thêm kho tàng di sản lịch sử – văn hóa dân tộc.

    • Triển khai nền tảng số tập trung: Tích hợp đồng bộ dữ liệu số hóa từ cộng đồng, đồng thời hỗ trợ kỹ thuật bảo quản cơ bản, cung cấp vật tư chống ẩm, chống mối mọt cho người dân, bảo đảm tính thống nhất và khả năng truy cập nhanh chóng.

    • Ứng dụng công nghệ mới: Sử dụng AI để phân loại và gợi ý khai thác tài liệu; áp dụng blockchain nhằm xác thực, bảo đảm tính toàn vẹn, minh bạch của dữ liệu, ngăn ngừa rủi ro giả mạo hoặc thất lạc.

    • Kết nối liên thông với cổng dịch vụ công quốc gia: Rút ngắn quy trình xử lý hồ sơ, giảm bớt giấy tờ hành chính, nâng cao sự hài lòng của người dân và doanh nghiệp.

    • Vinh danh, khen thưởng: Ghi nhận, tôn vinh các tổ chức, cá nhân có đóng góp tích cực trong việc gìn giữ và phát huy giá trị tài liệu lưu trữ tư nhân.

Xây dựng xã hội lưu trữ không chỉ tạo thêm nguồn tư liệu phong phú cho quốc gia mà còn góp phần gắn kết cộng đồng với công tác bảo tồn di sản tư liệu, đưa hoạt động lưu trữ trở thành một phần trong cải cách hành chính và quản trị quốc gia hiện đại.

5. Đẩy mạnh xã hội hóa lưu trữ – Huy động nguồn lực toàn xã hội 

Luật Lưu trữ 2024 khẳng định rõ, công tác lưu trữ không thể chỉ dựa vào đầu tư công, mà cần sự tham gia, đóng góp từ toàn xã hội để tạo nên một nền tảng bền vững, hiện đại. Chính sách xã hội hóa lưu trữ được coi là bước đi chiến lược nhằm kết hợp sức mạnh nhà nước và cộng đồng trong việc bảo tồn, phát huy giá trị tài liệu.

Các giải pháp trọng tâm bao gồm:

• • • Đầu tư xây dựng kho lưu trữ chuyên biệt: Hệ thống kho lưu trữ phải đạt chuẩn quốc tế về nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng, an ninh và phòng cháy chữa cháy, bảo đảm an toàn cho cả tài liệu giấy truyền thống lẫn tài liệu điện tử.

    • Nâng cấp hệ thống sao lưu và phục hồi dữ liệu: Bên cạnh lưu trữ tại chỗ, cần triển khai kho dự phòng ở nhiều vị trí địa lý khác nhau để phòng ngừa thiên tai, sự cố kỹ thuật hoặc tấn công mạng – đặc biệt quan trọng trong bối cảnh tài liệu số ngày càng chiếm ưu thế.

    • Khuyến khích đầu tư xã hội hóa: Doanh nghiệp, quỹ di sản tư nhân được tạo điều kiện tham gia thông qua việc đầu tư thiết bị scan hiện đại, công cụ quản lý metadata, phần mềm OCR…, góp phần đẩy nhanh quá trình số hóa và khai thác tư liệu hiệu quả.

    • Chính sách ưu đãi về thuế: Doanh nghiệp cung cấp dịch vụ lưu trữ điện tử, số hóa di sản được hưởng các ưu đãi về thuế, tạo động lực mạnh mẽ cho sự phát triển ngành dịch vụ này.

    • Hỗ trợ thương hiệu và chứng nhận chất lượng: Nhà nước hỗ trợ quảng bá, cấp chứng nhận chất lượng cho các đơn vị lưu trữ tư nhân đạt chuẩn quốc gia, tăng độ tin cậy và uy tín trong cung ứng dịch vụ.

    • Thành lập Quỹ bảo tồn di sản tài liệu: Cơ chế quỹ mở tiếp nhận đóng góp trong và ngoài nước, tạo nguồn lực tài chính phục vụ công tác bảo vệ, số hóa và phát huy giá trị tài liệu lưu trữ.

Chính sách xã hội hóa lưu trữ không chỉ giúp giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước, mà còn mở ra cơ hội huy động sức mạnh cộng đồng, doanh nghiệp và quốc tế, từ đó tăng cường hiệu quả bảo tồn, đồng thời đưa hoạt động lưu trữ trở thành một lĩnh vực dịch vụ chuyên nghiệp, hiện đại.

6. Hội nhập và hợp tác quốc tế – Nâng tầm giá trị tài liệu lưu trữ Việt Nam 

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế trong lĩnh vực lưu trữ là yêu cầu tất yếu. Luật Lưu trữ 2024 khẳng định chủ trương tăng cường hợp tác toàn diện với các tổ chức, cơ quan lưu trữ quốc tế, vừa nâng cao năng lực chuyên môn, vừa quảng bá giá trị di sản tư liệu Việt Nam ra thế giới.

Các định hướng lớn được triển khai gồm:

• • • Tham gia các mạng lưới lưu trữ toàn cầu như UNESCO Memory of the World, Hội đồng Lưu trữ quốc tế (ICA), Hiệp hội Lưu trữ Âm thanh – Hình ảnh quốc tế (IASA)… để trao đổi học thuật, cập nhật xu hướng mới.

    • Ký kết thỏa thuận hợp tác quốc tế, cùng thực hiện số hóa, luân chuyển triển lãm, chia sẻ bản sao tư liệu quý, giúp mở rộng cơ hội tiếp cận nguồn tài liệu có giá trị toàn cầu.

    • Trao đổi chuyên gia và học hỏi chuẩn mực quốc tế, tạo điều kiện cho cán bộ lưu trữ Việt Nam tham gia hội thảo, workshop, từ đó tiếp thu phương pháp, công nghệ và tiêu chuẩn hiện đại.

    • Quảng bá các bộ sưu tập tư liệu đặc biệt ra thế giới, góp phần khẳng định vị thế, bản sắc văn hóa – lịch sử của dân tộc Việt Nam.

📌 Ý nghĩa thực tiễn: 

Các chính sách quy định tại Điều 5 Luật Lưu trữ 2024 nhằm bảo vệ an toàn, toàn vẹn tài liệu lưu trữ, mà còn mang tính chiến lược lâu dài đối với sự phát triển của công tác lưu trữ quốc gia.

• • • Hiện đại hóa toàn diện hệ thống lưu trữ, góp phần rút ngắn quy trình xử lý hồ sơ, nâng cao hiệu quả phục vụ quản lý nhà nước và đáp ứng nhu cầu khai thác của Nhân dân.

    • Xây dựng hạ tầng số bền vững, có khả năng mở rộng và tích hợp với các cơ sở dữ liệu quốc gia khác, bảo đảm lưu trữ lâu dài, an toàn và tiện lợi.

    • Phát triển nguồn nhân lực chuyên sâu, đủ năng lực thực hiện bảo quản, số hóa và khai thác hiệu quả di sản tư liệu trong bối cảnh chuyển đổi số.

    • Thúc đẩy sự gắn kết giữa lưu trữ nhà nước và lưu trữ xã hội, mở rộng nguồn tài liệu từ cộng đồng, gia đình, dòng họ, góp phần làm phong phú di sản tư liệu quốc gia.

    • Mở rộng hợp tác quốc tế, quảng bá và khẳng định giá trị văn hóa – lịch sử của tài liệu lưu trữ Việt Nam trên trường quốc tế, đồng thời tiếp thu kinh nghiệm, công nghệ tiên tiến của thế giới.

Có thể khẳng định, Luật Lưu trữ 2024 với hệ thống chính sách toàn diện tại Điều 5 đã và đang mở ra một hành lang pháp lý mới, vững chắc cho công tác lưu trữ Việt Nam trong giai đoạn hội nhập và phát triển, biến tài liệu lưu trữ trở thành nguồn lực quan trọng phục vụ phát triển kinh tế – xã hội và bảo tồn di sản văn hóa dân tộc.